تقسیم بندی روانکار ها براساس نوع حالت
روانکارها را می توان بر اساس نوع حالت به دسته های زیر طبقه بندی کرد:
- روان کننده های گازی
- روان کننده های مایع
- روان کننده های جامد
روانکارهای گازی (Gas Lubricants)
روانکارهای گازی مثل هوا، هلیوم، بخار مایعات و … در موارد درجه حرارت‌های خیلی بالا و یا پایین، سرعت بسیار زیاد و بارکم و یا در مواردی که پرتوهای هسته‌ای در محیط وجود دارند، استفاده می‌شوند. یکی از خصوصیات بسیار مهم روانکارهای گازی اینست که گرانروی آنها با تغییر درجه حرارت تغییر چندانی نمی‌کند و به همین دلیل این روانکارها در گستره‌ی وسیعی از کاربردهای صنعتی مورد استفاده قرار می گیرند.
علاوه بر این چون گازها سبک‌تر از مایعات هستند، در نتیجه در سرعت‌‌های خیلی بالا همچنان جریان آنها آرام و یکنواخت باقی می ماند. به همین جهت روانکار های گازی در یاتاقان‌های با سرعت خیلی زیاد بهتر از روانکارهای مایع عمل می کنند.
از دیگر مزایای روانکارهای گازی این است که: اصطکاک کمی دارند، عاری از ناخالصی‌اند و خاصیت سرریزی که در مورد روانکارهای مایع و گریس‌ها پیش می‌آید را ندارند. علاوه بر آن این نوع روانکارها بدلیل سرریز نکردن می‌توانند مواد مطمئنی در صنایع غذایی، داروئی و شیمیایی باشند.
از جمله موارد کاربرد این روانکار ها در روانکاری اولتراسانتریفیوژها، ماشین‌های ابزار سنگ‌زنی دقیق که با سرعت زیاد کار می‌کنند، چرخ مته دندانپزشکی، راکتورهای اتمی، ماشین‌های ریسندگی پرسرعت، توربین‌های گازی، موتور جت و… می باشد.
روانکارهای مایع (Liquid Lubricants)
روغن ها مهمترین، رایج‌ترین و پرمصرف‌ترین روانکارهای مایع هستند که به نوعی از مشتقات نفت خام به حساب می‌آیند و به دو دسته بزرگ زیر تقسیم‌بندی می‌شوند:
-
روغن‌های معدنی
روغن‌های معدنی از انجام یک سری عملیات تفکیک بر روی نفت خام و حداکثر یک واکنش شیمیایی کنترل شده به‌دست می‌آیند. همچنین روغن‌های معدنی بدلیل کاربرد فراوانی که در تولید روانکارها دارند نسبت به روغن‌های سنتزی، بیشتر تولید می‌شوند.
-
روغن‌های سنتزی
برای تولید روغن‌های سنتزی واکنش‌های شیمیایی کنترل شده بیشتری اعمال می شود و به همین دلیل قیمت تمام شده آن ها بیشتر از روغن‌های معدنی خواهد بود. البته قابلیت‌های یک روغن سنتزی بدلیل واکنش‌های مخصوصی که روی آن انجام شده بیشتر از یک روغن‌پایه معدنی است، زیرا روغن‌های کاملاً مناسب به‌طور مصنوعی تولید شده و در طبیعت قابل کشف نیستند.
البته روغن‌های دیگری به جز روغن‌های سنتزی و دیگر روغن‌هایی که منبع اصلی آنها نفت خام است نیز وجود دارند که از جانوران، ماهی‌ها و گیاهان به‌دست می‌آیند و روغن‌های طبیعی نام دارند. استفاده از روغن های طبیعی در گذشته به‌عنوان روانکار بسیار مرسوم بوده است ولی امروزه نفت خام منبع اصلی تولید روانکارها است.
یکی از خصوصیات روغن‌های طبیعی تجزیه بیولوژیکی آسان آنها است و برای مدت طولانی قابل نگهداری نیستند که از این لحاظ نسبت به روغن‌های پایه معدنی و سنتزی برتری دارند و باعث آلودگی پایدار در محیط پس از استفاده نمی شوند. با این وجود هزینه‌ی تولید زیادی دارند. اما با توجه به محدود بودن منابع نفتی برای تولید انرژی، روغن‌های طبیعی می‌توانند جایگزین مناسبی برای مشتقات نفتی در عرصه تولید روانکار باشند.
روغن های روانکار به طور عمده دارای منشاء نفتی می باشند و عمده ترین روانکار مورد استفاده در صنایع هستند.
ویژگی های مورد انتظار از روغن های مناسب برای روانکاری به شرح ذیر می باشند:
- دارای گرانروی مناسب و ضریب اصطکاک بسیار کم باشند.
- در مقابل حرارت مقاوم باشند و اکسیده نشوند.
- خاصیت پاک کنندگی مناسب داشته باشند و پس از کار مداوم، تحت تاثیر زیاد تشکیل مواد لجنی و رسوبات در لابه لای قطعات ندهند.
- دارای شاخص گرانروی بالا باشند.
- با ایجاد لایه نازکی از روغن بر روی سطوح متحرکی که با یکدیگر در تماس هستند، از ساییدگی و فرسودگی آن ها جلوگیری نمایند.
- در حین عملیات ایجاد کف ننمایند.
- زنگ زدگی و خوردگی بر روی قطعات فلزی ایجاد نکنند.
- با قطعات لاستیکی و پلاستیکی سازگاری داشته باشند.
روانکارهای جامد (Solid Lubricants)
این نوع روانکار ها برای کار در شرایط به خصوص مثلا بار زیاد و یا حرارت بالا و مکان هایی مثل راکتورهای هسته ای که در برابر اشعه های رادیو اکتیو قرار دارند استفاده می شوند.
مقاوم بودن در حالت خلا، فراریت کم، درجه حرارت های بالا و همچنین در برابر انرژی های ناشی از تابش مواد رادیو اکتیو از مهم ترین خواص یک روانکار است و روانکار های جامد دارای این خصوصیات هستند.
گرافیت، مولیبونیوم دی سولفید، بور نیترید، تنگستن دی سولفید و برخی مواد آلی جامد مثل فتالو سیانین و تترا فلوئور و اتیلن، میکا، تالک و غیره از انواع روانکارهای جامد هستند که در این بین گرافیت و مولیبونیوم دی سولفید، بیشترین کاربرد را دارند.
این مقاله در گروه پژوهشی شرکت آرمان روشن تجارت راد (بلبرینگ ایران) تهییه و گردآوری شده است.
